Cîteaux en de Cisterciënzers.
De critici tegenover Cluny, de Cisterciënzers nemen ze terug. Maar deze keer, onder het beschermheerschap van Sint Bernard, neemt de aanklacht een onbekende omvang aan.
De agressie is gewelddadig, ze komt op een moment dat iedereen, en vooral de paus, de te machtige en te trotse congregatie van Cluny probeert te verkleinen.
Toen Bernard de Fontaine in 1112 Cîteaux binnenkwam, bevond het klooster, gesticht door Robert de Molesmes in 1098, zich in een moeilijke periode. Bernard pleit voor de maatregel die alleen de verheffing van de geest mogelijk maakt. Hij wijst Cluny af wiens pracht een belediging is voor de armen, maar ook omdat het de hoogmoed van de monniken vleit en hun enige legitieme doel schaadt: het vinden van God door het Schrift.
Hoewel Cîteaux zich inzette voor een hervorming van het monnikendom, stelde hij niet voor om de fundamenten van de instelling in twijfel te trekken; ze wilden zich conformeren aan hetgeen beproefd was en, in de eerste plaats, aan de benedictijner regel.
Het is geen kwestie van uitvinden, maar van terugkeren naar de oorspronkelijke zuiverheid: terugtrekken uit de wereld, terugkeren naar de Regel van Sint Benedictus, persoonlijke verheffing. In het begin van de 12e eeuw wekte Cîteaux een golf van bekeringen op in de ridderlijke maatschappij. De Cisterciënzers verwierpen in eerste instantie het Clunische model en maakten zichzelf tot bewaarder van hun bezittingen, ze verbouwden en produceerden zelf, verkochten de vruchten van hun arbeid op de markten, bleven geïsoleerd en oefenden in betrekkelijk geringe mate liefdadigheid uit ten opzichte van derden. Eeuwen gaan voorbij, donaties en rijkdom stapelen zich op, pracht en praal ontwikkelen zich (liturgie, architectuur...).
In de loop der eeuwen hadden de cisterciënzers te maken gehad met vele interne, maatschappelijke en sociale omwentelingen (interne onenigheden en met Clairvaux, economische tegenslagen, de Zwarte Dood, de Honderdjarige Oorlog, godsdienstoorlogen, de opkomst van het nationalisme tijdens de Renaissance...). Deze gebeurtenissen verstoorden de goede werking van de instellingen en leidden tot het verschijnen van nationale of regionale congregaties (niet zonder weerstand van het centrale gezag) die probeerden de taak van herstel op zich te nemen die het hoogste gezag tevergeefs probeerde uit te voeren, ondanks zijn inspanningen.
Sommige mensen waren van mening dat de waarden van eenvoud en zuiverheid die aanvankelijk werden bepleit, verloren waren gegaan. Er ontstonden meningsverschillen over de naleving en ondermijnden de eenheid van de beweging.
In Frankrijk was er voor de Revolutie geen sprake van dat men zich zou afsnijden van Cîteaux, waar men relatief dichtbij was. In het begin van de 17e eeuw werd de Orde echter opgedeeld in hervormde kloosters (bekend als de Close Observance-kloosters) en niet-hervormde kloosters (bekend als de Commune Observance-kloosters). Een paar jaar later werden de "Trappisten" geboren...